Ankara’nın Mimarı : Clemens Holzmeister
Clemens Holzmeister, 27 Mart 1886’da Avusturya Tirol’de Fulpmes kentinde doğmuştur. 1906-1913 yılları arasında Viyana Teknik üniversitesi’nde Mimarlık eğitimini tamamlayarak, 1919’da Roma Dönemi’nden itibaren kilise yapımını inceleyen tezi ile doktor ünvanını almıştır. Avusturyalı tasarımcı, Avusturya Akademisi mezunu Prof. Clemens Holzmeister, yaşamı boyunca Ankara’da bulunan Türkiye Büyük Millet Meclisi dahil olmak üzere 673 projeyi gerçekleştirmiştir.
1919-1924 yılları arasında İnnsbruck’ta Devlet Yapı Sanat Okulu’nda öğretim görevliliğinin yanı sıra kilise yapıları gerçekleştirmiş ve Unterberger’de ideal tasarımlar sergisini açmıştır. Viyana Krematoryumu’nda görevlendirilen Holzmeister 1924 yılı başlarında tamamladığı bu yapıyla Avusturya’da tanınmaya başlamıştır. Yine aynı yıl Viyana Güzel Sanatlar Akademisi’nde öğretim üyesi ve yönetici olarak göreve başlamıştır. 1933-1937 yılları arasında aynı kurumun rektörlüğünü üstlenmiştir. 1924’te Viyana‘da bir toplu konut uygulaması gerçekleştiren Holzmeister 1926’dan 1938’e değin sürecek olan Salzburg Festspielhaus’un yenileme çalışmalarını başlatmıştır. 1928-1933 arasında Viyana’daki akademik çalışmalarının yanı sıra Düsseldorf Güzel Sanatlar Akademisi’nde de dersler vermiştir. Almanya’daki bu akademik çalışmaları sırasında 1929’da daha sonra Hitler rejimince yıktırılan ve mekan açısından dönemin en etkileyici yapılarından biri sayılan Schlageter Anıtı’nı gerçekleştirmiştir. 1929 ile 1933 yılları arasında Blankenese, Merdingen, München-Gladbach, Cleve ve Berlin Lilienstrasse Kiliseleri Holzmeister’ın Almanya’daki diğer uygulamaları olmuştur. Aynı yıllarda Avusturya’da Linz’de Kreuzschwestern Okulu, Krim Kilisesi, Bad Ishl’de Dinlenme Evi, Grinzing’de Okul, Dornbach Kilisesi, Vogelweidplatz Kilisesi ve Viyana Radyoevi’ni projelendirip inşa etmiştir. Hitler rejiminin baskıları nedeni ile 1933’te Düsseldorf’taki akademik görevinden ayrılmak zorunda kalmıştır.
Holzmeister, yeni TBMM binasının yapımı için 11 Ocak 1937’de çıkarılan bir yasa ile açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi uluslararası mimari proje yarışmasının birincilik ödülünü Atatürk’ten almış ve 1938 yılında Avusturya’nın Hitler tarafından işgali nedeniyle ülkesine dönmeyip Türkiye’de yaşamayı tercih etmiştir. Viyana’dan ayrılarak İstanbul’a yerleşmiştir. Holzmeister, bu dönem içinde 1940-49 yılları arasında İstanbul Teknik Üniversitesi’nin Mimarlık Fakültesinde profesör olarak mimarlık dersleri vermiştir.
Daha önceleri 1927-1938 yılları arasında Viyana’daki bürosunda tasarladığı projeleri gerçekleştirmek için Ankara’ya gelen Holzmeister, Türkiye’nin yeni biçimlenen başkentinde çok sayıda kamu yapısı tasarlayıp gerçekleştirme olanağı bulmuştur. Ankara’nın bir taşra kenti olmaktan çıkıp, modern Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin başkenti olma yolunda attığı adımlar arasında on beşten fazla yapıyı Ankara için tasarlayan Clemens Holzmeister’ın Ankara’nın çehresinde yarattığı bu farklılık yadsınamaz bir gerçektir.
Aynı yıllarda, Brezilya’ya giderek; Belo Horizonte Katedrali’ni ve Rio’da Prafektur’u tasarlamıştır. 1951’de Graz Teknik Yüksekokulu’nda şeref doktoru ünvanını, 1953’te Avusturya Devlet Mimarlık Büyük Ödülü’nü almıştır. 1954-1957 yılları arasında Viyana Güzel Sanatlar Akademisi’ndeki rektörlük yapmıştır. 1956-60 arasında Salzburg’daki Festspielhaus’un 1926’dan beri devam eden yenileme ve geliştirme çalışmalarını tamamlayan Holzmeister, 1961’de akademiden emekli olup ve Salzburg’da çalışmalarına devam etmiştir.
Holzmeister 1947 yılına kadar İstanbul’da sonrasında ise Ankara’da yaşamıştır. 1954 yılında ise Viyana’ya geri dönmüştür.
Çok az sayıda mimarın elde edebileceği bir ayrıcalık olan yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti devletinin yönetim merkezinin, en önemli binalarının tasarlanması görevi, Holzmeister’ı o yılların en önemli ve en güçlü mimarı konumuna getirmiştir. Holzmeister, bu kamu yapılarını genç Türk devletinin gücünü ve kararlı kalıcılığını göstermek için; anıtsal klasikçiliğin yanısıra modern mimarlık anlayışı ile tasarlayıp uygulamıştır.
Clemens Holzmeister ,iki dünya savaşı arasındaki yıllarda tasarladığı anıtlar, kiliseler, tiyatro yapıları ve opera sahneleriyle ünlenmiştir. Kayda geçmiş 700’e yakın projesini hayata geçirdiği ülkeler arasında en başta Avusturya, Almanya ve Türkiye gelmektedir. Clemens Holzmeister, Türkiye’de cumhuriyetin kurulduğu yıllarda yönetimin “resmi mimarı” olarak tanınmıştır. 1927-37 yılları arasında gerçekleştirdiği ilk 15 eseri içinde bakanlıklar bölgesini oluşturan binalar yer almaktadır.
Holzmeister 1978’de son olarak Ankara’yı ziyaret edip 1963’de tamamlanan Türkiye Büyük Millet Meclisi binasının genişletilmesi çalışmalarına katılmıştır.
Holzmeister 12 Haziran 1983 yılında Hallein – Salzburg ,Avusturya’da 97 yaşında vefat etmiştir.
Türkiye’deki başlıca eserleri:
Milli Savunma Bakanlığı (1927-1931)
Genelkurmay Başkanlığı (1929-1930)
Ankara Orduevi (1923-1933)
Ankara Harp Okulu (1930-1935)
Cumhurbaşkanlığı Köşkü (1931-1932)
Ankara Merkez Bankası (1931-1933)
İçişleri Bakanlığı (1932-1934)
Ekonomi ve Ticaret Bakanlığı (1934-1935)
Yargıtay Binası (1933-1935)
Emlak Bankası (1933-1934)
Avusturya Büyükelçiliği (1935-1936)
Bayındırlık Bakanlığı (1933-1934)
Milli Eğitim Bakanlığı (1932-1934)
TBMM (1938 -1960)
Avusturya’daki başlıca eserleri:
Viyana’da Krematorium (1922-1923)
Salzburg’da Festspielhaus (1926-1927)
Viyana Cumhurbaşkanlığı Köşkü (1931-1932)
TBMM Eskizi(1938 -1960)
TBMM 3. Binası
Salzburg’da Festspielhaus (1926-1927)
Avusturya Büyükelçiliği (1935-1936)
Yargıtay Binası (1933-1935)
Cumhurbaşkanlığı Köşkü (1931-1932)
Gülen Yalçınkaya Özelçi